Miền Tây trong tôi.

Miền Tây trong tôi.

(Tập san VHNT. Quán Văn 31. số tháng 6/2015. “Sông nước miền Tây.”)

. Trạch An-Trần Hữu Hội.

Những kỷ niệm…

Lâu, lâu lắm rồi, dễ chừng đến 52 năm. Ngày ấy tôi mới học lớp Nhì, tức là lớp bốn theo chương trình hiện nay. Trong nhà tôi có một chống tạp chi Hương Quê, báo khổ lớn, anh cả tôi mang về cho tôi bao vở. Thỉnh thoảng tôi lấy ra xem. trước hết, tôi mở phần bìa sau, xem truyện tranh “Lục Vân Tiên”. Chỉ độ mười bức tranh vẽ theo chuyện “Lục Vân Tiên” cho mỗi số. Tôi thích vì mẹ tôi thường kể cho nghe từ lúc còn nhỏ ở làng quê, chưa đi học, suốt ngày tha thẩn bên chân mẹ. trong những lúc người ngồi nhặt thóc, xắt chuối cho heo... Sau này, khi lên cấp Hai, tôi mới học và biết Nguyễn Đình Chiểu, một nhà nho yêu nước, quê ở Bến Tre. là tác giả chuyện thơ này.

Kế đến, chỉ đọc duy nhất một bài viết nhiều kỳ mà tôi ấn tượng và thích thú hơn cả là bài “Mắm Bồ Hóc” của Bình Nguyên Lộc. Bây giờ, thời gian chồng chất, tôi đã  ở tuổi sáu mươi, không còn nhớ gì ngoài cái tên món ăn lạ lùng ấy!

“Mắm Bồ Hóc” gắn liền với miền Tây và “Bình Nguyên Lộc” trong trí tôi. Ai đó nhắc đến miền Tây là tức khắc trong trí tôi hiện ra: “Mắm bồ hóc - Bình Nguyên Lộc”. Ngoài ra tôi không biết thêm gì khác về miền Tây, nơi có nhiều món ăn đặc biệt dân dã ruộng đồng. Cuộc sống phóng khoáng phong lưu, tấm lòng hiếu khách vô bờ của người dân nơi vùng đồng bằng bao la này….

Lớn lên, năm 17 tuổi, tôi về Cần Thơ theo anh tôi là lính, chứng kiến lòng hiếu khách và nhân ái qua hàng xóm láng giềng nơi con lộ 19. Họ sẽ chia chăm chút cho gia đình tôi, tận tình chăm sóc dùm các cháu, lúc tôi và chị dâu phải đi lo các thủ tục cả Quân đội lẫn Dân sự, sau khi anh tôi chết.

Khi chiếc xe chở quan tài rời con lô, xóm giềng và cả nhà tôi cùng khóc. Khóc cho sự mất mát đau thương, khóc cho tình cảm vừa chớm, trong chỉ chưa đầy hai tháng ngắn ngủi, đã vội chia xa…

Rồi sau năm 1975, bước chân lưu lạc của tôi lại quay về miền Tây.

Bạn bè của tôi trong giai đoạn khó khăn kinh tế ở Ninh Thuận, nhiều gia đình tìm đến miền Tây vì nơi đây là vựa lúa, chuyện đói gạo đói cơm là không thể xảy ra.

Về thăm bạn, tôi xin vào làm hợp đồng chụp ảnh cho phòng VHTT huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp.

Nhà bạn tôi ở chợ Ngã Năm, nơi đây người dân địa phương thường nói đùa là cọng rau muồng bò năm tỉnh! Từ Sài Gòn, bạn tôi dặn dò là nhớ nói xe cho xuống “Cầu Xéo”, tức là cầu “Thông Lưu”. Xuống xe thì hỏi bến “Tác ráng” (đò máy, đóng theo mẫu đò máy của Thái Lan, lép bề ngang nhưng dài bề dọc, hình như tên gọi “Tác ráng” cũng tiếng Thái Lan.) chạy vào chợ Ngã Năm. Tôi cứ nghỉ đò chạy chừng vài chục phút, ngờ đâu bằng cả thời gian từ Sài Gòn về!

Hơn một năm sống với sông nước, kinh rạch miền Tây, với con người hiền hòa, giản dị từ trong bản chất, phóng khoáng đến ngạc nhiên, tôi gởi gắm lại nơi đậy nhiều kỷ niệm. Từ những cuộc rượu tràn bờ, những chuyến đi săn hình ở vườn cò, những lần đi chụp hình đám cưới xa, đi bằng “tác ráng”mất một ngày đêm, ngủ gà ngủ gật…rồi bận về cũng ẩm ê gật gà như thế!

Có lần đi chụp hình phục vụ “mit-tin” cho xã Thạnh Mỹ. Khi đi có xuồng chở đi, mất một ngày, nhưng khi về, không có xuồng, tôi và một đồng nghiệp phải đi bộ. Anh bạn tôi là dân miền Tây chính tông, qua cầu khỉ như đi trên đường cái, còn tôi, chao ơi là vất vã. Đưa túi máy ảnh cho bạn, tôi ngồi bệt, hai chân thòng hai bên thân cây dừa bắc qua rạch làm cầu, cứ như thế mà lần qua trong tiếng cười ha hả, ha hả… của bạn. Không phải chỉ một cây cầu, tôi nhớ không lầm thì qua sáu lần như thế!!!

Tôi cũng đã gởi lại miền Tây hai mối tình, mà mỗi lấn nhớ đến, lòng tôi không khỏi xuyến xao!

Hai năm trước khi về Đồng Tháp, tôi có người em họ về làm ăn sinh sống tận Cà Mau. Chú ấy luôn nhắn tôi về chơi, dạo ấy, tiền xe là đều khó khăn hơn cả! Nhưng rồi cuối cùng tôi cũng kiếm đủ tiền xe cho chuyến đi tới tận cùng đất nước. (theo bài học địa lý hồi còn bé. Nước Việt Nam kéo dài từ ải Nam Quan đến mũi Cà Mau).

Trong lúc qua phà Cần Thơ, hành khách phải xuống xe. Đứng trên phà nhìn mông lung dòng Cửu Long ngầu đục mà nhớ lại thời gian ngắn ngủi ngày nào ở Cẩn Thơ…Bổng tôi nhìn xuống chân, một người hành khất cụt hai chân, di chuyển bằng cách lết hai tay, miệng cắn ngửa cái mũ. vội vàng tránh qua nhường lối đi cho người hành khất, tôi dẫm nhằm chân một người con gái. Quay qua vội vã xin lỗi, đôi  mắt đen, dịu dàng sau làn kiếng cận của cô gái làm tôi bồi hồi….

Bắt chuyện làm quen, tôi biết là cô ấy ờ Vĩnh Long. tốt nghiệp cao đẳng Dược ở đại học Y-Dược Cần Thơ năm trước. nay trở lại trường để lầy bằng.

Tiếng hối thúc lên xe của các lơ xe cùng lúc vang lên khi phà đến bờ, hành khách hối hả lên xe của mình. Cô ấy lên xe Cần Thơ, tôi thất vọng vì không kịp ghi cho nhau địa chỉ, nhưng rồi cô ấy đã nhanh trí, thông minh. Khi tôi đang quyến luyến nhìn theo thì thấy cánh tay cô ấy với ra, kèm theo một bì thư không ruột, mà địa chỉ người nhận là cô ấy. Phạm Kim H. , Cửa hàng dược Càn Long, Vĩnh Long.

Những lá thư qua lại, có một lần, H. lên thăm tôi ở Sài Gòn nhưng không báo trước nên không gặp được nhau vì tôi về thăm mẹ ở Ninh Thuận! Trở lại Sài Gòn, tôi nghe bạn chung phòng nói lại là không gặp tôi, H. đã rất thất vọng và buồn. Ba hôm sau tôi về Càn Long, gặp lúc H. đi nghĩa vụ Thủy lợi đâu dó rất xa! Anh của cô ấy nhắn người quen báo tin, hôm sau H về, gặp tôi trong tâm trạng vừa mừng vừa bối rối âu lo. Nỗi lo âu bối rối của một cô gái lần đầu có bạn trai bất ngờ đến nhà!

Bởi tôi chưa muốn gắn kết đời mình vào hôn nhân khi mà chính bản thân còn bấp bênh, chưa có gì gọi là ổn định cho tương lai. Những là thư thưa dần rồi ngưng hẳn. Tôi phải tự chọn lấy cách chấm dứt khi tình chưa mặn nồng. Phạm Kim H. còn mãi trong ký ức tôi với đôi mắt đen tròn sau lớp kính long lanh!
Chuyện tình thứ hai của tôi đậm đà hơn bởi lúc này tôi đã hai mươi chín tuổi.

Sau khi làm hợp đồng với phòng VHTT huyện Đồng Tháp một thời gian. Tôi quen Ng. Nếu nói đoạn kết một tình yêu có trọn vẹn hay không là do duyên số, thì chuyện tôi và Ng. chia tay trong ngậm ngùi luyến tiếc của cả hai, chắc cũng bởi chưa đủ Duyên và Nợ!

Ng. cùng tuổi tôi, đã quá lớn đễ nói đến chuyện hôn nhân đối với người miền Tây. Nhà Ng. trước 75 là một hiệu sách lớn trong chợ huyện. sau này không còn bán sách nhưng niềm ham mê đọc sách vẫn còn trong Ng.

Dạo ấy mua sách thật khó, chỉ trong thư viện của phòng VHTT mới có những bộ sách hay. Tôi mượn về đọc rồi đưa cho Ng. cùng xem. Cùng chung sở thích, cùng cảm nhận giống nhau về những tác phẩm văn chương, chúng tôi đã yêu nhau.

Khi tôi không còn nghỉ đến chuyện phải có “cái gì đó” gọi là làm căn bản cho cuộc sống, cho tương lai vợ chồng, tôi chấp nhận kết hôn rồi khi thành gia thất sẽ cố gắng bằng sức mình tạo dựng tương lai…thì cha Ng. người luôn thương yêu và lo lắng cho con gái, khi cân nhắc chọn lựa người chồng cho Ng., giữa một kỷ sư xây dựng, đang làm việc ổn định ở Mỹ Tho và tôi, anh thợ ảnh hợp đồng. Ông ấy đã chọn anh kỷ sư. Mặc dù tôi được cảm tình của mẹ Ng. và Ng !

Tôi quyết định về lại Sài Gòn. Nói với Ng là cha Ng đúng khi chọn anh Kỷ sư. Người sẽ đem lại hạnh phúc cho Ng sau này.

Chúng tôi chia tay nhau trong nuối tiếc! Quà tôi tặng cho Ng lúc rời nhau nơi bến đò khuya là bộ truyện dịch: “ Jane Eyre” của nhà văn Anh Chariotte Bronte.

-Quà cưới anh gởi trước cho Ng. đó!.

Nước mắt đã rơi thật nhiều trong đêm ấy!

Tôi không trở lại miền Tây, giờ cũng đã hơn ba mươi năm! Tôi biết Ng. đã yên ấm, hạnh phúc với gia đình, với duyên số của mình.

Viết đến đây, tôi nhớ đến Vũ Thành An với lời bản nhạc “không tên cuối cùng”, được sửa lại sau khi chính bản thân mình trải nghiệm những đa đoan của cuộc đời “…nếu chúng mình có thành đôi lứa, chắc gì ta đã thoát ra đời khổ đau !”

“Quán bên đường” và cây đa văn chương Trang Thế Hy.(*)

Thơ ấu tôi chỉ biết Bình Nguyên Lộc là nhà văn miền Tây. Chừng tuổi biết uống cà phê, trong một quán cà phê ở Quảng Trị, tôi nghe bản nhạc “Quán bên đường”của Phạm Duy qua tiếng hát Thái Thanh. Tôi bồi hồi ngơ ngẩn, thích nhất là mấy đoạn:

“ Ngày xưa, ngày xửa, ngày xưa

“ Hai đứa mình còn trẻ thơ/

rủ nhau ngưỡng cửa đùa chơi, thẩn thơ…”

……………………………………………

“ Á ơi nhớ má chưa hồng

da mét vì em nghèo

đầu anh còn húi trọc

khét nắng hôi trâu thèm đi học”

Phải chăng tuổi thơ tôi cũng như thế, miền quê tôi cũng ruộng đồng, rơm rạ, những chiều buồn cũng rủ nhau ngưỡng cửa đùa chơi thẩn thơ. “thẩn thơ”, một trạng thái tình cảm không vui, không buồn…không vọng tưởng đến một đều gì chính xác, như xoáy vào lòng tôi! Gợi trong tôi bao chiều nắng…vàng hoe nơi quê nhà.

Hoàng Cầm cũng đã dùng hai từ này trong bài thơ“Lá diêu bông” mà tôi cũng rất yêu thích, có lẽ cũng bởi có hai từ này:

“…Váy Đình Bảng buông chùng cửu võng,

chị “thẩn thơ” đi tìm, đồng chiều cuống rạ..”

Một vài người lớn tuổi hơn, cho tôi biết đó là bài thơ cũng của Bình Nguyên Lộc! Cứ đinh ninh như thế cho đến sau này khi đã vào đời, những trang sách đọc được đâu đó tình cờ, cho tôi biết tác giả bài thơ hay đến nao lòng ấy là Trang Thế Hy. Một cái tên thật lạ với tôi, cũng là người Bến Tre! Tôi chưa có dịp đọc tác giả này.

Một hôm, con gái của tôi đi làm về, mua cho tôi tập truyện:”Vết thương thứ 13.” của Trang Thế Hy. Tôi đọc, càng đọc càng thích thú và thán phục, ngưởng mộ nhà văn này. Giọng văn giản dị nhẹ nhàng nhưng sắc như dao cứa vào lòng người đọc. Ấn tượng về bài thơ “Cuộc đời” vẫn còn đậm trong tôi, nên truyện ngắn “Giả đò yêu”làm tôi xao xuyến mãi.

Từ khi vào Sài Gòn, tôi tham gia sinh hoạt với nhóm VHNT Quán Văn. Hôm ra mắt tập san số 21, chủ đế: “dòng kênh Nhiêu Lộc”. Khi nhà văn, bác sĩ Đổ Hồng Ngọc lên kể về chuyến thăm nhà văn Trang Thế Hy, vào năm 2009, tôi say sưa lắng nghe, bởi như vừa bất ngờ gặp lại người quen cũ. Nhà văn Đổ Hồng Ngọc sau khi kể xong, xuống chỗ tôi ngồi. Tôi nói ra lòng yêu thích bài thơ “Cuộc đời” mà tôi được nghe qua ca khúc “Quán bên đường” với nhà văn, chính nhà văn thú nhận, cũng từng “rưng rưng” khi nghe bản nhạc ấy. Với những hình ảnh, ngữ từ giản dị nhưng gợi lên nỗi buồn đau xé lòng ở mỗi thời kỳ, mỗi ngả rẽ của đời người qua bài thơ…

Thêm một đều bất ngờ, thú vị, bác sĩ nhà văn Đỗ Hồng Ngọc, một bác sĩ chủ trương chống hút thuốc lá, lại cảm thông cho bệnh ghiền thuốc lá của tiền bối Trang Thế Hy. nói : “Vâng, ông vân vê diếu thuốc nhẹ nhàng và trang trọng như đang chuẩn bị  một nghi thức…” Hình ảnh đẹp ấy đã làm cho bác sĩ nhà văn Đổ Hồng Ngọc phải cảm thông yêu mến thói quen hút thuốc của người nghệ sĩ lão thành.

Nhà thơ trẻ Ngô Thị Hạnh, ở nhà xuất bản Phương Nam, hôm ấy cũng tham dự, đến tặng tôi tập “Thơ tình Sài Gòn”. Tôi biết nhà thơ trẻ này cũng hâm mộ và trân trọng nhà thơ, nhà văn Trang Thế Hy. Chính Ngô Thị Hạnh cho tôi biết, đã có NXB vận động xuất bản bốn tập truyện của Trang Thế Hy, kỷ niệm lúc nhà văn này bước vào tuổi chín mươi. Một việc làm đáng ghi nhận với những ai yêu văn chương, văn nghệ!

Sài Gòn, cuối tháng 5, 2015.

Trần Hữu Hội.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

(*)Trang Thế Hy sinh ngày 29/10/1924, Qua đời 08/12/ 2015 . thọ 91 tuổi . Ông tên thật là Võ Trọng Cảnh, còn có những bút danh khác như Phạm Võ, Văn Phụng Mỹ, Triều Phong, Vũ Ái, Văn Minh Phẩm.

Ông viết Truyện ngắn, tiểu thuyết…đăng trên các báo ở miền Nam  trước 1975 và sau này.

* Phụ bản:

Bài thơ “Đắng và Ngọt”còn có tên”Cuộc đời” của Trang Thế Hy.

Cuộc Ðời

Trang Thế Hy

Ngày xưa tôi còn thơ 
Một chiều nắng đẹp khoe màu tơ 
Tôi cùng em hai đứa 
Thơ thẩn ngồi chơi trên ngạch cửạ 
Tóc em chừa bánh bèo 
Môi chưa hồng, da mét: con nhà nghèo ! 
Ðầu tôi còn hớt trọc 
Khét nắng hôi trâu, thèm đi học 
Em cầm một củ khoai 
Cạp vỏ bằng răng rồi chia hai 
Thứ khoai sùng lượm mót 
Mà sao nó ngọt thôi là ngọt. 
¤ 
Bây giờ giữa đường đời 
Kỷ niệm ngày xưa mù khơi 
Gặp nhau chiều mưa lạnh 
Hai đứa đều sang trong bộ cánh 
Dung nhan em còn tươi 
Anh mừng tưởng đâu đời em vuị 
Dè đâu đây là quán 
Em bẹo hình hài rao lên bán 
Ðang thời đông khách mua 
Chợ thịt còn sung được vài mùạ 
Nghe nói anh cầm viết 
Nghệ thuật là gì em muốn biết. 
– "Mùi hôi nói mùi thơm 
Cây bút cầm tay : cần câu cơm 
Ðó em ơi ! Nghệ thuật : 
Nhắm mắt quay lưng chào sự thật." 
Rồi đôi ta nhìn nhau 
Không có ai đánh mà lòng đau 
Em mời ăn bánh ngọt 
Nhắc củ khoai sùng mình lượm mót 
Ðường bánh tươm vàng mơ 
Như nắng chiều xưa khoe màu tơ 
Mới cầm tay chưa cắn 
Mà sao đắng thôi là đắng ! 
¤ 
Xin anh một nụ cười 
Cười là sao nhỉ ? Quên rồi ! 
Xin em chút nước mắt 
Mạch lệ em từ lâu đã tắt ! 
Hỏi nhau : buồn hay vui ? 
Biết đâu? Ta cùng hỏi cuộc đời.

Lời bài hát:

Quán bên đường(Phạm Duy)

Ngày xưa ngày xửa ngày xưa 
Chiều mơ chiều nắng đẹp khoe mầu tơ 
Hai đứa mình còn trẻ thơ 
Rủ nhau ngồi ngưỡng cửa chơi thẩn thơ. 
À a a nhớ nhớ em còn mái tóc bánh bèo 
À a a nhớ má chưa hồng da mét vì em nghèo 
Đầu anh còn húi trọc, còn húi trọc 
Khét nắng hôi trâu thèm đi học, thèm đi học 
Thèm đi học… 

Em cầm một củ khoai 
Ghé răng cạp vỏ rơi 
Xong rồi mình chia đôi 
Khoai sùng này lượm mót 
Sao ngọt lại ngọt ghê 
Giờ đây kỷ niệm ngày xưa 
Giờ đây cảnh cũ chìm xa mù khơi 
Gặp nhau một chiều lạnh mưa 
Nhìn nhau quần áo bảnh bao mừng sao. 

Nhìn em còn xinh còn tươi 
Đời em tưởng đâu là vui 
Nhà em phải chăng là đây? 
Dè đâu chẳng may là quán 
Em bẹo hình hài đem bán… 
Rồi em hỏi anh: làm chi? 
Cầm bút để viết ngày đêm, viết gì? 
Đời thối phải nói là thơm 
Ngòi bút là chiếc cần câu miếng cơm 
Em hỏi nghệ thuật là chi? 
Là đui, là điếc, là câm mà đi. 
Nhìn nhau lặng lẽ nhìn nhau 
Nào có ai đánh mà sao lòng đau. 

Bánh ngọt cùng mời ăn 
Nhớ chăng củ khoai ngon 
Bánh tươm vàng như nắng 
Bánh này mình chưa cắn 
Sao mà miệng cay đắng? 
Rồi xin một nụ cười thôi 
Cười ư? Anh đã vùi quên nụ cười 
Thì xin vài giọt lệ rơi 
Lệ em cạn đã từ lâu, người ơi 
Trước khi từ giã hỏi nhau buồn hay là vui 
Thì cứ hỏi ngay cuộc đời .