Vui buồn đời thơ
ảnh:
Khốn khổ phim Liên xô!
Trạch An - Trần Hữu Hội.
Sau này, khi tuổi đời đã khá lớn, tôi mới
thấy rằng cuộc đời nhiều chuyện đến với mình, suôn sẻ hay trầy trật…cũng đều do
cài Duyên cái Số.
Nhưng vào thời kỳ tôi dang chật vật với
cái ăn, cái ở… những ngày tháng đầu khi đặt chân đến đất Sài gòn, với tuổi đời
chưa tới ba mươi, tôi cho là số mình may mắn, thậm chí còn có chút tự hào là
mình “Biết xoay xở” “ Cố gắng”và “ Tài giỏi” nữa!
Gặp lại Lượng, em của một người bạn thân
trước 75 là Quảng, giờ đã vượt biên và định cư ở Canada. Về ở với Lượng, đi học chụp
hình và cùng làm nghề nuôi thân với Lượng, cuộc sống tôi ổn định vả thú vị với
cái nghề tạm gọi là: Chụp hình lưu niệm.
Thời kỳ này, đã bắt đầu chụp hình màu trở
lại. Ngày trước 75, cũng đã cò hình màu nhưng phần nhiều lả hình chụp lấy liền,
với loại máy Polaroid vả giấy ảnh chụp xong là có hình, chỉ cần bóc lớp giấy
mỏng. Sau 75, do khó khăn lá thị trường không nhập được giấy ảnh nên rất đắt,
rồi dần hết hẳn. Về sau, thời kỳ tôi làm chụp hình dạo, một số phim màu được
đem về từ Đức, hiệu Agfa, thỉnh thoảng có Kodak( Mỹ), bắt đầu có hình màu trở lại. Nhưng
cũng rất khó khăn vì khâu tráng rọi thủ công. Cả nhóm thợ chúng tôi, nhiều khi ba, bốn điểm chụp mới có một máy gắn sẵn phim
màu, chỗ nảo có khách thì chạy đến lấy về chụp rồi trả máy ngay. Khi cắt phim
để rửa vì chưa hết cuộn, rất buồn vì phải
mất chửng ba kiểu phim, dù đã nối đuôi phim! Phần nhiều là thợ nào cần gấp thì
chịu khoản phim này, Hẹn khách cả tuần mới giao ảnh, và đắt như vàng, chỉ tám
kiểu là có thể ngang với một chỉ vàng!
Lượng đón đầu “phong trào” bằng cách đi
học tráng rọi ảnh màu.
Quảng gởi về cho Lượng mấy đợt thuốc Tây,
dành dụm mua được cái máy rọi ảnh Axomat, của Đức., vừa rọi ảnh đen trắng vừa
có thể rọi ảnh màu, nhưng phải kèm nhiều phụ kiên hổ trợ như: Đồng hồ ngắt điện
tự dộng (timer). Máy phân tích màu…( analiser) Thay cho cái máy Lucky cũ chỉ
rọi được hình đen trắng.
Thời điểm chúng tôi làm nghể, cài gì của
Đức cũng tốt! (hơn Liên xô và các nước XHCN khác).
Học chụp hình ở CLB chỉ ba đêm một tuần,
tôi vẫn theo học đều đặn vì rất cần giấy chứng nhận của CLB. Người ta nói: “học
thầy không tày học bạn”, trường hợp tôi thật đúng, chỉ cần Lượng bày cho tôi
hai buổi, là tôi có thể tự canh ánh sáng qua khẩu đô, tốc độ, chỉnh nét….
Thực tập thêm bằng cách hai anh em đạp xe
ra dường Tôn Đức Thắng, gần hảng tàu Ba Son, Lượng làm người mẫu, tôi chụp hình,
lấy nửa người, nguyên người, có phông là những chiếc tàu, hay xóa phông, phông
xa, phông gần, bố cục ảnh, chiều sâu ảnh…chưa đến một cuộn phim Orwo là tôi
chụp được. Tối hôm thực tập, hai anh em cùng pha hóa chất, tráng phim. rọi ảnh.
Lượng chờ sấy hình xong, đem ra hai anh em cùng xem…Lượng phán một câu làm tôi
mát dạ:
- Ăn tiền thiên hạ được rồi!
Cái máy ảnh của Lượng tôi đang dùng hiệu
Canon QL 17. gói là mày gián tiếp, phân biệt với máy trực tiếp là hình ảnh đến
mắt qua một lăng kính sau ống kính. Máy gián tiếp thì che tay đầu ống kính vẫn
thấy hình vật chụp, Máy trực tiếp nếu che đầu kính sẽ không thấy gì. Máy gián
tiếp lấy nét bằng cách chỉnh cho hai hinh chập lại nhau, trời sáng rõ thì dễ,
chỉ nhắm hạt nút áo, hoặc một bên vai…nhưng trời âm u hay hơi tối thì rất khó
khăn. Sai nét tức là bỏ tấm hình vì khách nào nhận tấm hình mở! Suốt ngày, lúc
nào rảnh là tôi mang máy ra tập chỉnh nét (focut). Chi tiết kỷ thuật này ám ảnh
tôi ngay cả trong lúc ngủ!
Ngày sau, Lượng đem tôi đến gặp tổ trưởng
tổ chụp hình lưu niệm, thuộc HTX nhiếp ảnh quận I. Xin thế chân Lượng, vì Lượng
hoàn toàn dành thời gian cho việc học ảnh màu. Đã là dân chụp hình kiếm cơm, anh
em thợ phần nhiều rất thoáng. Chúng tôi làm quen bằng một chầu nhậu, cũng chỉ
rượu cây lý, cà khô đuối…
Tôi bắt đầu vào sáng hôm sau, bấm những
hiểu hình ăn tiền của khách!
oOo
Hai anh em chúng tôi dậy cùng lúc. Lượng vào
phòng tối, đem cho tôi cái túi xách màu đen, Tôi ngạc nhiên nhìn Lượng lôi từ
trong túi ra một con gấu bông, một cái lục lạc…đồ chơi trẻ con. Lượng cười với tôi:
- Bảo bối đó, có khách nào ẳm theo em bé,
anh dụ cho cháu cười rất dễ, lại dụ thêm vài kiểu cũng không khó!
Hôm nay không uống cà phê cửa hàng, chúng
tôi lên tới nơi chụp hình, uống cà phê với anh em thợ.
Gần cuối năm, thợ cứ ngồi với nhau là
kháo chuyện chụp hình dịp tết. Ai cũng hy vọng vào dịp này có thể trang trải nợ
nần, giải quyết nhưng khó khăn trong năm.
Lượng cũng sẽ đi chụp trong dịp tết nên
hai chúng tôi đang lo lắng vì hiên chỉ có một cái máy, mua thêm thì không đủ
tiền!
May cho tôi, chú em con chú ruột tôi, là
Trung úy Quân cụ, bị thương mất một mắt, ngày 30/4 là thương binh, trốn trình
diện, trốn cải tạo, về miền Tây, ở tận Minh Hải, Cà Mâu. Làm nghề bán cà rem từ
75 đến nay. Nghe tôi vào Sài gòn, đang làm nghề ảnh, chú viết cho tôi một lá
thư dài, kèm thêm 05 đồng cho tôi đi xe… nhắn tôi về chơi. Tôi về, anh em mừng
mừng tủi tủi vì quá lâu không gặp nhau, giờ gặp lại trong hoàn cảnh này…Sau khi
thắp nhang trên mộ Thím tôi, chú ấy khóc thật nhiều:
- Em về đây là để tính chuyên vượt biển.
Hai lần rồi không được, may là không bị bắt. Em tính khi đi thì chôn số vàng
còn lại dưới tấm bia mẹ em, rối qua được sẽ nhắn anh vào đem mẹ em về quê.
Chuyến vừa rồi, em chôn tới 4 cây vàng đó, vậy mà …
Là vai em, nhưng chú ấy lớn hơn tôi tới
15 tuổi. Về nơi đây, chú khai không biết chữ, thỉnh thoảng có việc gì phải ký
tá, chú ấy xin lăn tay hoặc viết chữ thập! Nhưng rồi con gái đầu học lên đến
cấp 2. không có ai kèm nên chú kèm cho nó. Thầy ngạc nhiên vì nó học xuất sắc,
nhất là toán. Hỏi nó ai dạy cho nó, nó hồn nhiên nói là ba dạy! Chuyên vỡ lở,
nhưng địa phương rất thoáng, họ cho qua hết, chỉ lâu lâu có việc gì cần người
biết viết lách…thì nhờ chú ấy!!!
Đêm lại, chú ấy đem ra một cái máy mới tinh, bọc nhiều lớp vải, còn
nguyên bao da màu nâu, hiệu Minolta. Máy này là của chú em, em của chú ấy đem
về từ Mỹ. sau lần đi du học Kiểm soát không lưu mấy năm trước, Sau 30/4, chú ấy
qua lại Mỹ từ phi trường Biên Hòa.
- Anh cầm lên Sài gòn mà làm nghề, em đễ
lâu cũng hư !
Tôi xem qua máy, bấm nghe màn trập nhảy
tốt, mừng vô cùng!
Về Sàgon. Lượng cũng mừng, máy dễ sử dụng
vì ánh sáng auto. Trên đầu máy có một màn hình, hai chiếc kim, một chiếc màu dỏ
nhỏ, một chiếc kim màu xanh lá cây lớn hơn. Cứ hướng máy về vật chụp (chủ đề),
kim đỏ sẻ nhảy theo ánh sáng lúc đó, thợ chỉ cần vặn cho kim xanh chồng lên kim
đỏ là đúng sáng!
Chụp và tráng rọi mấy kiểu hình, cả hai
chúng tôi an tâm lắm. Ngày sau, tôi bỏ máy Canon ở nhà, dùng máy mới…Đến nơi
chụp, anh em thợ ai cũng trầm trồ vì máy mới, ống kính trong veo, không một
chút halo vì nhìn vào lớp màu tím nơi ống kính là biết. Lượng nói với tôi:
- Lâu lâu anh cũng nên dùng máy Canon kẻo
quên đi kiến thức. Máy này thực ra không dùng cho thợ. Anh không chủ động kết
hợp khẩu đô và tốc đô để tạo được chiều sâu ảnh, không xóa được phông, không
chụp được hình ngược sáng…Qua tết, có đủ tiền thì mình mua thêm máy.
Lúc này, ban đêm tôi đi học, các thầy
đang dạy: “ Tăng một nấc khẩu độ, bằng giảm một nấc tốc độ, hoặc ngược lại…”.
Tôi vẫn không nản, cứ ngồi nghe thầy
giảng những đều đã biết! Giáo trình hình như được lấy từ hai cuốn Kiến Thức Phổ
Thông mà tôi đã thuộc nằm lòng!
oOo
Càng gần đến tết, chúng tôi càng xôn xao
vì chỗ chúng tôi đang hành nghề không phải lả điểm tập trung khách. Phần nhiều
thợ tìm đến những điểm khác ngoài địa bàn xin vào chụp mấy ngày tết.
Tôi và Lượng cũng băn khoăn nhiều về
chuyện này, nhưng vì tôi không có giấy phép và hộ khẩu nên chưa biết làm sao!
Cũng thêm một dịp may đến với tôi, nhưng
lần này thì không suôn sẻ!
Một bạn nghề già, chú Vang, lớn tuổi rồi,
năm nay cũng đã 58 tuổi, nhưng vẫn còn làm nghề, chú khoe với tôi là chú có một
ông hàng xóm, ngoài Bắc vào, hình như là con ông cháu cha gì đó bên sở Văn Hóa.
Thầu chụp hình ở cảng Nhà Rồng. Lúc này vừa xây xong nhà lưu niệm rất hoành
tráng. Cần nhiều thợ. Bản thân chú Vang cũng sẽ chụp ở đó dịp tết này. Tôi và
một anh thợ nữa, anh Tùng, làm nghề khá lâu rồi, quê ở tận Bình Dương, cũng
không có hộ khẩu Sài gòn, nhờ chú ấy xin dùm…
Không khó khăn gì, chiều 28 tết, chúng
tôi cùng nhau đến gặp ông Danh, người thầu ở Bến Nhà Rồng để hợp đồng. Chúng tôi
rất phấn khích, háo hức và tin tưởng lắm…
Tôi lo nhiều nhưng cũng trấn an mình vì
nhờ cái máy mới, Không có đèn (flast) nên tôi quyết định không chụp ban đêm như
lâu nay. Ba chú cháu chúng tôi luôn cặp kè bên nhau, những ngày này ít khách,
ngồi uống cà phê hoài. Chiều chiều chúng tôi cũng làm vài xị cây lý, lạc quan
mong chờ ngày tết!
Hợp đồng rất dễ: Chúng tôi chỉ cần có máy
và tay nghề. Phim, tráng rọi ảnh đều do tổ tráng rọi của ông Danh lo, hẹn khách
ngày sau nhận hình. 22 giờ giao phim và đếm biên lai giao tiền cho tổ trưởng,
nhận phim cho ngày mai… tại nhà ông Danh.
Nhưng đến ngày cuối, khi nhận xong phim và
những tập biên lai thì người của ông Danh yêu cầu thợ hẹn khách ba ngày! Phim
được nhận không phải là phim Orwo của Đức như lâu nay chúng tôi vẫn dùng mà là
phim Liên xô! Tên đọc từ tiếng Liên Xô là “Tắc ma”, cũng có loại hệt như thế,
dọc là “ Xvai ma” Có hộp nhưng nhìn qua, chúng tôi rất nghi ngại về chất lượng,
vả lại chúng tôi không quen chụp phim này, chú Vang hỏi, muốn tự mua phim orwo nhưng
không được, người của ông Danh bảo: Cứ chụp bình thường như phim orwo.
Thực ra, phim này đã lưu hành lâu rồi nhưng
ít ai dùng, chỉ trong các cơ quan, dịch vụ của nhà nước. Chất lượng có thể gọi
là “may rủi”, Thợ chụp hình tránh xa, đến độ có người không biết nó tồn tại
trên thị trường, như tôi !
Sáng mồng một chúng tôi có mặt, gặp nhau
nhưng vì chưa có khách nên vào Can tin, uống cà phê. Ở đây cũng đã có một đám
thợ khác, là người đã hợp đồng thẳng với HTX Nhà Rồng từ trước. Họ ung dung và
có vẽ không lo lắng gì, họ có điểm giao hình và có người trực giao hình cho
khách. Gần chín giờ, cũng lác đác vài anh thợ nữa đến, họ cũng hợp đồng với ông
Danh. Nhập bọn cùng nhau, chúng tôi cũng chuyện trò thân tình vì cùng là thợ
kiếm cơm như nhau…
Những thợ này cũng lo lắng vì phải chụp
phim Liên xô và hẹn giao hình ba ngày như chúng tôi! Tự giao hình là một khó
khăn vì khách phải tìm thợ, giao hình thì trở ngại chuyên chụp hình! Chúng tôi
dự tính sẻ nêu khó khăn này với ông Danh vào cuối ngày…
oOo
Không có đèn flass là một thất lợi lớn.
Tôi không dám chụp trong phòng trưng bày, chỉ lợi dụng hành lang và cửa sổ,
nhưng cũng chỉ chụp hạn chế rồi đề nghị khách ra ngoài. Đêm thì hoàn toàn bó
tay. Suốt ngày mồng một tôi chỉ chụp được năm (05) cuộn. Cổ tôi khàn, chân rã
rời vì lên xuống cầu thang, chỗ này qua chỗ nọ theo khách!
Chiều, tôi về nhà ông Danh giao phim và
tiển. Đếm theo biên lai được 184 kiểu, mỗi kiểu 05 đồng. Tôi nộp dủ 920 đồng
cho thu ngân. Thu ngân là con gái của ông Danh. Tôi nhận biên lai rồi chạy về
tìm Lượng ở điểm chụp.
Cái flas Lượng đang dùng hiệu Sunpak, có
giá tới hai chỉ vảng. Nhưng có tiền chưa chắc đã mua được, phải ra các Kios
chuyên buôn bán vật tư máy ảnh ở đường Nguyễn Huê đặt hàng may ra có, mà có
cũng phải chờ vài tháng!
Tôi ngồi nghỉ một lát rồi thế chân cho
Lượng nghỉ, uống ly nước, hút điếu thuốc! Lượng không chờ tôi hỏi, đưa năm ngón
tay ý là đã năm cuộn phim. Tối nay nếu khá thì cũng thêm chừng 02 cuộn.
Lượng tuy ngồi nghỉ, nhưng luôn quan sát
tôi để nhắc “gối phông”. Chụp đèn những nơi này mà không gối đầu và thân của
khách lên một cái gì đó thì thua. Một bức tượng, một chậu hoa cao, Gốc cây….Ánh
sáng đèn bắn vào khoảng không coi như chỉ sáng khuôn mặt, xung quanh tối, tóc
mất hai mảng bên này, bên kia, hình rất xấu!
- Chụp đèn bên ngoài khác xa với trong
nhà, nên phải luôn luôn tìm một cái gì đó làm vật phản quang nhe anh Sinh!
Lượng dặn tôi thật kỹ từ tháng trước, khi
anh em tập sử dụng đèn, nhớ lời Lượng như in, tôi kiếm những chậu hoa kê gần
tường, cho khách đứng…
Giao máy lại cho Lượng chụp, tôi phụ thu
tiền và ghi biên lai.
Đúng như tôi dự đoán, đêm đó Lương chụp
thêm 02 cuộn. là 07 cuộn. Mười giờ đêm chúng tôi về đến nhà, Tôi nói với Lượng
về việc tôi dùng phim Liên Xô. Lượng cũng lo lắng không kém tôi.
Hai ngày, mồng hai và mồng ba, đám thợ
hợp đồng của ông Danh và chúng tôi mong chờ tối mồng ba đễ nhận hình khách từ
tổ tráng rọi ở nhà ông Danh.
Nỗi ám ảnh hình xấu, hình hư làm tôi lo
lắng không một phút nào quên. Tôi không biết có phải đây là lương tâm nghề
nghiệp hay không, nhưng cứ nghỉ đến khách thất vọng rồi to tiếng…là tôi lạnh
người!
Chiều mồng ba. Minh, một người bạn từ hồi
còn ở đường Hồ Đắc Hanh Quảng trị. Ghé vào tìm tôi. Lâu quá không gặp…Minh cũng
chụp hình dao bên Thủ Thiêm, chụp loanh quanh các gia đình chứ không có điểm cố
định nào. Anh em cho biết tôi ở đây, nên ghé thăm.
Khi tôi quay trả phim để ráp cuộn mới,
Minh cản tôi lại:
- Trong máy tao còn chừng 16 kiểu, mày
chụp luôn dùm tao, tối giao thợ làm hình, khỏi phải cắt phim mất công! Mai tao
đem hình và phim qua.
Tôi hỏi Minh:
- Phim gì vậy Minh?
- Orwo. Vậy mày chụp phim gì?
- Phim Liên Xô mới lo chứ!
- Ủa sao không xài Orwo?
- Tay
nhà thầu bảo giống nhau.Thợ hợp đồng với nó toàn xài loại này!
Tôi rã rời không muốn chụp tiếp. xong
đoạn phim của Minh, hai chúng tôi củng đi uống cà phê, đưa tiền 16 kiểu cho
Minh rồi tôi về bên nhà ông Danh giao phim…
Đúng ra, ngày hôm nay là thợ phải nhận
hình chụp hôm mồng một, mồng hai, để sáng mai giao cho khách theo như hẹn ba
ngày. Nhưng cô thu ngân nói là tổ làm hình làm chưa xong. Cứ đóng phim và tiền
ngày hôm nay, rồi ngày mai, mồng bốn nhận hình và thanh toán luôn tiền công.
Tôi phân vân, vì thợ vẫn đang chụp nên
không gặp ai mà hỏi han. Tiền và phim chụp ngày hôm nay được 04 cuộn, tôi cũng
đã đóng! Lo lắng mà không nói được với ai, tôi quay lại Nhà Rồng gặp chú Vang
và anh Tùng. Họ cũng tức tối và lo lắng rã rời, các thợ khác cũng xúm lại xôn
xao…
Một anh thợ có vẽ sành sỏi, bộ dạng ra
dáng dân giang hồ:
- Đù má tụi này định chơi trò “ Sóng
giang” rồi!
Chú Vang hỏi:
- Sóng giang là sao?!
- “Sáng dông” đó mà, mai mốt tụi nó ôm
tiền về Bắc, thánh nào tìm cho ra?! Tụi mình đừng chụp nữa, bây giờ về nhà cha
Danh, nhớ là không giao phim và tiền ngày hôm nay. Đòi đưa hình hai ngày trước,
có hình mới tiếp tục. nếu không có, mai chúng ta mua phim va biên lai. Tự chụp…Nhớ
là chưa có hình thì không giao phim và tiền…
Tôi như đứng không vũng, muốn ngồi thụp
xuống đất. Tôi đã giao tiền và phim hôm nay. Cà ba ngày là 13 cuộn phim, Tôi
không giữ lấy đồng nào!
Cả nhóm gần chục thợ cùng kéo nhau về nhà
ông Danh đòi hình…
Cuối cùng, một gả đàn ông chừng 35 tuổi,
đem ra một ôm phim trắng nhếch, thả tất cả xuống cái bàn:
- Các anh không biết chụp hình, coi phim
này, hoàn toàn thiếu sáng, phim thế này làm sao ra hình cho được! Cả bọn im
lặng, chết điếng đi một lúc, rồi cũng anh thợ có dáng giang hồ lớn tiếng:
- Đù má, tao nói cho mày nghe nhé, thằng
nào ở đây cầm máy ảnh bét gì cũng dã 5 năm, ăn cơm thiên hạ mòn răng rồi, tụi
mày lấy phim quá đát, lại là của liên xô, không bắt sáng. Giờ đổ thừa cho thợ
phải không?
Một anh thợ khác:
- Mày ra đây, tao còn trong máy mấy kiểu,
mày chụp tụi tao rồi tráng phim ngay, coi tại ai?
Gả đàn ông lầm bần rồi lén vào trong nhả!
Con hẻm xôn xao, người trong xóm đến xem
chật ních. Lúc này mới có nhiều bà con cho biết:
- Nhà này là của một cán bộ, lâu nay cho
thuê, dạo gần đây thì đóng cửa cho đến khi ông Danh vào…
- Đù má, đúng bài sóng giang mà! Anh em
giữ lấy tiền ngày hôm nay, cố gắng tìm chỗ làm hình giỏi, may chăng cứu được.
Mai mua phim orwo và biên lai, tự chụp, tự kiếm chỗ làm hình và tự giao. Không
lẽ bỏ cái tết sao?!
Tôi nghe đắng trong cổ mình, Cái tết
nhiều hy vọng mua cái flass tiêu tan!
Không dủ can đảm chụp tiếp vì sợ khách
làm reo. Mấy hôm sau tôi về dứng phụ
chụp cho Lượng. Thấy tôi cứ bần thần buồn bã, Lượng nắm tay tôi siết thất chặt;
- Mình em chụp cũng dư mua đèn, anh đừng
buồn, còn nhiều cái khốn nạn nữa chứ chưa hết đâu!
( Còn tiếp phần III. Chia tay là vĩnh biệt.)
Trạch An-Trần Hữu Hội
Sài gòn
08 tháng 4 năm 2017.
