Trạch
An-Trần Hữu Hội.
Tôi đã mang cái
máy ảnh 26 năm. Làm nghề chụp hình để nuôi bản thân và gia đình. 26 năm, gần
nửa đời tôi đã đi qua. Vui có, buồn cũng không ít với những gì mà nghề chụp
hình mang lại
.
.
Người ta thường gọi nghề này là nghề
Nhiếp ảnh, riêng tôi, tôi cho rằng hai chữ “Nhiếp ảnh” lớn lao quá, nó chỉ dành
cho những “Nhiếp ảnh gia”, chuyên chụp những tấm hình nghệ thuật. Còn tôi, từ
khi vào nghề, đã xác định là chụp hình kiếm cơm, kiếm cái ăn để sống nên từ ấy
cao đẹp quá tôi không dám gán cho mình. Quả thật thế, 26 năm cầm máy ảnh, tôi
chưa ghi được một tấm hình nào có đủ yếu tố để gọi là nghệ thuật, nên tôi luôn
cho mình chỉ là anh “thợ chụp hình”. Nhờ nghề này, tôi tiếp xúc với nhiều khách
hàng, với những hoàn cảnh buồn vui. Của mình và của người…
Nay tôi đã vào tuổi 63, xem như gần cuối đời,
nên chăng ghi lại những câu chuyện này như những dòng… tâm sự?!
1.Vào nghề:
Khoảng cuối năm 1982, Tôi rời nơi cư trú
là Quảng Sơn, Ninh sơn, Ninh Thuận, vào Sài gòn kiếm sống bởi nơi đây không cho
tôi được ngày hai bữa ăn như mong ước đơn giản nhất của tôi và cũng của nhiều
người.
Người dân nơi đây lần hồi bỏ xứ vào Đồng
Nai, xin vào công nhân Nông Trường Cao su, lên Buôn Mê Thuột làm thuê, làm nông,
hoặc vào miền Tây làm ruộng…Họ đi bất cứ nơi nào, dù vất vả nhưng kiếm được cái
ăn. Còn nơi đây, làm nông thì không được bởi nắng mưa thất thường. Đi buôn
chuyến thì cũng có người sống được qua ngày nhưng không kiếm đâu ra vốn! May
mắn lắm cho ai có bà con, thân nhân có hộ khẩu Sài gòn thì bám lấy nơi đây,
chạy xe thồ, xích lô, buôn bán chợ trời, làm nghề linh tinh kiếm sống!
Tôi chẳng có ai bà con thân thích, chỉ có
một đứa cháu gọi tôi bằng cậu. con bà chị đầu của tôi, đang học năm thứ ba
trường đại học Y khoa và một vài người bạn thân cũng rời bỏ vùng dất khô cằn
Quảng Sơn trước tôi, vào mưu sinh nơi thành phố khó khăn nhưng cũng có nhiều cơ
hội, dù chỉ là cơ hội đễ tồn tại!
Bạn bè gặp lại nhau, sau cái bắt tay mừng
là lo âu. Trước mắt, ai cũng lo lắng kiếm cho tôi một công việc để sống. Nhiều
công việc, nhiều phương án được đưa ra nhưng rồi xét đi xét lại không chọn được
việc nào. Đi bỏ trà và thuốc lá lậu, là công việc mà các anh em vào sài gòn
trước tôi thường chấp nhận làm đễ qua ngày trước khi tìm một công việc khác ổn
định hơn, thì tôi không có vốn gối đầu, lại không rành đường Sài gòn, không có
các quán quen làm nơi tiêu thụ đều đặn (mối). Đạp xích lô cũng gặp phải trở
ngại này, từ nhỏ đến lớn tôi sinh ra, lớn lên nơi Quảng trị, rối vào Ninh Thuận,
chọn nơi đây làm quê hương thứ hai sau khi Quảng Trị tan hoang vì bom đạn từ mùa
hè dỏ lửa 1972, thỉnh thoảng vào Sài gòn. Còn ngơ ngác như chú nhà quê trước
cái bề thế của thành phố này.
Sài gòn ngày tôi vào lại chỉ nhiều đường
sá. rộng lớn có sẵn trước đây thôi, cái sầm uất ngày nào chỉ còn trong kí ức
của người Sài gòn. những dổi thay 7 năm, sau 1975 là một sự vắng vẽ, im lìm. chứ
không đông đúc, náo nhiệt, xô bồ… như hôm nay.
Bạn bè thân tình thương thì thương nhau
lắm, nhưng sẻ chia cơm áo trong những năm này thật không dễ chịu chút nào! Ai
cũng có một hoàn cảnh khó khăn riêng nên không thể cưu mang thêm tôi. Vả lại,
tôi cũng không muốn mình trở thành gánh nặng cho riêng ai.
Cái ăn đã khó, cái ở còn khó hơn, một vài
người bạn vì tình cảm mà liều lĩnh muốn đưa tôi về ngủ trong nhà mình, nhưng vì
biết là sẽ rất phiền toái cho bạn nếu bị xét hộ khẩu đột xuất hằng đêm…nên tôi
từ chối, chấp nhận hằng đêm ra ga Bình Triệu hoặc Hòa Hưng, gần đâu thì về đó.
thuê chiếu ngủ rồi sáng mai lại…lang thang gặp gỡ bạn bè tìm kiếm việc làm.
Vận may tình cờ đến với tôi, cùng lúc
giải quyết luôn cả hai khó khăn: ăn và ở!
Một hôm, đang ngồi ăn cơm trong một quán
bình dân ở đường Nguyễn Duy Dương, quận 5. Tôi gặp một người đạp xích lô, tên
Tấn. anh ta lớn hơn tôi chừng sáu tuổi, chuyện trò qua lại, anh cho tôi biết là
trước đây, anh từ Quảng Ngãi vào, cũng lang thang như tôi, sau đó anh xin được
vào làm công, đóng bao bì ( két gỗ đựng bia hay nước ngọt chai) cho một xưởng
mộc của Trường Lê Quý Đôn. Không hợp đồng giấy tờ hộ khẩu gì, Chỉ cần đưa cho
tô trưởng CMTND. Cứ sáng đến chiều tổ trưởng đếm được bao nhiêu thì tính tiền
bấy nhiêu, một tuần lãnh tiền một lần vào chiều thứ bảy, chúa nhật nghỉ. Anh sẽ
hỏi lại rồi báo cho tôi biết vào ngày sau.
Ngày sau, cháu tôi chở tôi đến quán cơm, hồi
hộp chờ anh Tấn. Anh dến ăn muộn vì vừa đạp một cuốc xe qua quận Bình Thạnh.
Anh vừa lau mồ hôi vừa bào tin mừng cho
tôi, không những đã xin được cho tôi việc làm mà còn có thể ngủ lại vào ban đêm
cùng với nhóm thợ máy rong xẻ gỗ.
Tôi chộp lấy hai vai anh Tấn lắc mạnh với
lòng biết ơn, ngưỡng mộ!
Anh Tấn chở tôi đến xưởng mộc chiều hôm đó, vào
làm ngay. Tôi được giao cho một túi đinh 3 phân, chừng 2kg. Một công nhân dẫn
tôi đến chỗ để gỗ, cứ ôm về đóng, hết thì đến lấy tiếp. Công việc dễ đến độ tôi nhìn
thoáng qua là làm được ngay. Buổi chiều hôm ấy, tôi đóng được 17 cái thùng. Một
cái 0,5 đồng (năm hào), ngày sau và những ngày kế tiếp trung bình đóng được 40
cái. Tính ra một ngày được 20 đồng. Thu nhập khá cao cho cuộc sống của tôi khi
ấy! Cơm trưa được ăn tại xưởng, không mất tiền, tối ăn cơm bình dân 2 đồng, sáng
tôi uống cà phê với gói thuốc Mai hết 2 đồng. Một ngày trước mắt tôi thừa được 16
đồng. Tôi tính nhẩm, trước tiên, sẽ cố gắng để dành cho đến khi mua được chiếc
xe đạp.
Niềm vui ngập lòng, tôi mong đến chúa
nhật để khoe cho bạn bè yên tâm. đồng thời giới thiệu anh Tấn, ân nhân của tôi
với họ. Tôi nghĩ đến chuyện sẽ cùng anh em uống mừng công việc và cũng bù cho
những tình cảm mấy hôm nay của bạn bè. Địa điểm là các quán phở ở đường Kỳ Đồng,
gần nhà thờ Chúa Cứu Thế, ga Hòa Hưng. Nơi đây phở rẽ nhất. một tô một đồng (rẽ
là bởi có thể xin thêm dĩa giá trụng vun mà không thêm tiền). Về đây tìm là gặp
bạn bè tôi.
Một tháng sau, tôi để dành được trước sau
50 đồng. một người bạn đem tôi lên đường Lê Lai, nơi đây là chợ xe đạp. Mới có,
cũ có, vào hầm chứa xe thì có thể chọn theo ý mình. Tôi cùng bạn chọn một
chiếc, cũ nhưng khá tốt: Xich, líp, Niền và Sườn đều của Nhật.
Tôi hỏi bạn xe đâu mà ở đây nhiều thế?
- Xe chôm từ các nơi gom về đây. Cứ yên
tâm vì chiếc này ráp từ ba chiếc lại, không ai nhận ra đâu!
Tốt nhưng rẽ, chiếc xe chỉ 36 đồng, vẫn
còn thừa 14 đồng! Tôi có thể trả chiếc xe mượn từ hôm vào đến hôm nay lại cho
cháu tôi đi học. Nó ở KTX đường Ngô Gia
Tự qua trường cũng gần nên mấy hôm nay nó đi bộ.
oOo
Xưởng mộc của trường Lê Quý Đôn là nơi
hợp đồng của một HTX nào đò. Lấy nguồn gỗ từ Đồng Nai, dạo này vào mùa mưa,
thỉnh thoảng bị dán đoạn vài ngày vì không có gỗ. Họ cũng đang có ý định chuyển
hướng sang sản xuất đồ mộc cao cấp, nếu vậy thì cần ít công nhân hơn và tay
nghề cao. Những ngày nghỉ tôi đạp xe loanh quanh tìm bạn bè ngồi chuyện trò, May
mà tôi đã mua được chiếc xe để đi lại, công việc không còn đều đặn nên thời
gian này cũng không dành dụm được gì!
Một hôm tôi đang ngồi đóng thùng, bảo vệ
báo có người tìm, tôi ra cổng thì gặp Lượng. Lượng là em ruột Quảng. một người
bạn thân của tôi, từ hôm vào đến nay tôi chưa gặp. Chuyên trò chút xíu rồi
Lượng hẹn chờ tôi đi ăn cơm tối.
Quảng đã vượt biên bốn năm nay, Lượng cho
tôi biết là Quảng đang đinh cư ở Canada
Lượng hỏi han tình hình công việc, nơi ăn
ở của tôi hiện nay. Nghe xong. Lượng đề nghị:
- Lâu nay trong gia đình của em vẫn xem
anh như anh Quảng, nay ba mẹ mất rồi, anh Quảng cũng đã ở xa, trong nhà không
còn ai, anh đã vào đây thì về ở với tụi em cho vui.
Từ ngày vào Sài gòn,
những đề nghị của bạn bè như thế này cũng có, nhưng tôi từ chối vì biết là sẽ
khó khăn nhiều cho bạn. bây giờ Lượng đưa ra đề nghị này làm tôi băn khoăn.
- Hình như em đã lập gia đình rồi phải
không?
- Dạ, vợ em hiền và dễ chịu chứ không khó
khăn gì đâu!
- Từ Bình Thạnh mà lên Lê Quý Đôn, Quận l,
đi làm thì xa quá Lượng ha?!
- Em nghĩ anh thôi làm chỗ đó đi.
Tôi nhìn Lượng dò hỏi:
- Hiện nay bên quận Bình Thạnh, có mở Câu
Lạc Bộ dạy nhiếp ảnh, anh qua ở với em rồi đăng ký học chụp hình đi, em thấy
anh làm nghề này cũng hay, đỡ vất vã.
Tôi nói với Lượng:
- Mai anh em mình đi gặp anh Trung, hỏi
xem ý anh ấy thế nào.
Anh Trung cũng là người ra đi từ nơi tôi
ở, vào Sài gòn trước chúng tôi. Trước năm 75, anh ấy làm hiệu trưởng dồng thời
dạy Pháp Văn cho một trường tư thục Thiên Chúa Giáo ở Nha Trang. Sau 75 đi cải
tạo hai năm, về không được đi dạy nữa, anh đem vợ và hai đứa con vào Sài Gòn.
Hiện anh làm bảo vệ không lương cho một vỏ đường Teakwondo,. Có nhiệm vụ trông
coi, quét dọn sàn tập hằng đêm sau khi võ sinh tập xong. Chúng tôi thường đùa
vui:
-Tầm cỡ bảo vệ võ đường Teakwondo thì in ít
cũng là tam đẳng trở lên đây nhe…Liệu hồn mấy thằng lơ mơ!!!
Thực ra, anh nhỏ con và thậm chí gầy còm,
đâu khoảng chừng 46 kg.
Không có lương nhưng anh lại có chỗ tá
túc cho vợ con trong một căn phòng nhỏ chừng 12m2 của võ đường. Căn phòng ở tít
lầu ba, cầu thang thì hẹp, không gởi xe ở dưới được, nên chúng tôi hoặc là vác
xe lên lầu ba, hoặc là đứng ở dưới rồi hét gọi anh ấy mỗi lần cần gặp nhau.
Hai chúng tôi gọi thật lâu mới thấy con
trai anh ấy thò đầu ra nơi cửa sổ, thấy tôi và Lượng, cháu quay vào gọi anh
Trung. Chúng tôi cùng nhau đến quán cà phê đầu dường, quán cà phê không phải
cửa hàng quốc doanh là một nơi xa xỉ, chúng tôi chỉ dến những quán này khi nào rủng
rỉnh tiền bạc hoặc có chuyện quan trọng cần bàn, quán ngồi riêng từng bàn, cách
nhau bởi các chậu cây cảnh chứ không ngồi bàn dài, tập thể như các cửa hàng
quốc doanh!
Chính anh Trung là người báo cho Lượng
biết tôi đã vào Sài Gòn…Anh lớn tuổi và chính chắn, rất có tình với anh em nên
ai cũng quý mến và tôn trọng anh như anh cả. Nghe Lượng nói chuyện đưa tôi về ở
trong nhà rồi đi học chụp hình, anh Trung nghĩ ngợi thật lâu:
- Trong anh em, Lượng là người có diều
kiên nhất. Nhà của mình, kinh tế cũng tàm tạm chứ không chạy bữa như những anh
em khác, chú Sinh về ở với Lượng thì tốt rồi, nhưng chuyên đi học chụp hình rồi
kiếm sống bằng cái máy ảnh không biết có ổn không?
Lượng nói:
- Nghề này được cài là dễ học, đi sâu vào
nghệ thuật thì khó nhưng mình chỉ cần biết kỷ thuật chụp, tráng rọi ảnh…kiếm
cơm thì hai anh em cùng làm với nhau như lâu nay em làm, tính ra cũng đủ nuôi
gia đình. Có mối thì đi chụp, khi nào rãnh cứ lên công viên, bến nhà rồng… kiếm chừng hai
chục kiểu là có ăn.
- Chuyện ăn ở, bên phường có khó khăn chi
không?
- Có anh Sinh thì thêm chút xíu, nhưng hàng
tháng anh Quảng có gởi cho em vài kg thuốc Tây. Em không khó khăn như anh em
mình ở đây. Có anh Sinh như có người lớn trong nhà. Ông tổ trưởng rất thương
em, hôm bà vợ ông ấy bệnh, anh Quảng gởi về cho mấy hộp thuốc, từ đó ông coi em
như con ruột. Em cứ báo anh Sinh là anh con bác ngoài quê vào là êm, Tụi mình
cùng nói “trọ trẹ” họ tin liền!
Lượng tuy đã có gia đình, nhưng còn nhỏ.
chỉ mới hai mươi bốn tuổi. nhỏ hơn Tôi sáu tuổi. Lượng có một chị, lấy chồng
hiện đang ở quê chồng dưới miền Tây. Sau Lượng còn hai em nhỏ học cấp hai. Trong
nhà hiện nay gồm hai vợ chồng và đứa con hai tuổi, hai đứa em, thêm tôi vào là
sáu miệng ăn nhưng đều còn nhỏ nên cũng không chật vật. Lượng rất chịu làm. Ngày
lên hồ Con Rùa và các nơi chụp ảnh lưu niệm cho khách, tối về rọi, sáng mai
giao. Trung bình ngày cũng kiếm được bốn năm chục đồng. Những ngày lễ có ngày
được cả trăm.
Tôi ôm vai Lượng như ôm một đứa em. Gương
mặt Lượng rất giống với Quảng, hồi còn nhỏ, Quảng rất lo cho cu câu, nghe đâu
có đành lộn là y như rằng có Lượng. Tự nhiên Lượng thay đổi hẳn sau ngày cha mẹ
qua đời…Nhờ vậy, Quảng mới yên tâm vượt biên.
oOo
Hôm đó tôi về nhà ngủ đêm đầu tiên với
Lượng. Tôi gặp vợ Lượng ra chào mà ngạc nhiên không biết có phải đây là vợ của
Lượng không ?! Một cô bé con chứ đừng nói đây là một thiếu nữ. lại là đã có một
đứa con! Đóan được điều ngạc nhiên trong tôi, Lượng cười:
- Vợ em mới hai mươi tuổi thôi anh Sinh!
Tôi cười đùa:
- Ừ, tại chú dụ dỗ nên hoang sớm phải
không?
Tối lại, hai anh em chúng tôi ngủ chung
trên tấm chiếu trải giửa nên nhà, nằm đốtthuốc rầm rì chuyện xưa chuyên nay,
phần nhiều là nhắc đến Quảng. Lượng kể tôi nghe cái khốn đốn ngày cha mất, rồi
năm sau đến mẹ! Quảng vượt biên cũng do một người bạn của cha, thương mấy anh
em côi cút, cho đi chớ nhà không có tiền hay vàng gì cả!
- Ban đầu, anh Quảng định cho em đi.
Nhưng bác ấy nói:
- Con đi, trước mắt cứ đưa mấy em về ở
với nhà em gái con. Chị em nuôi nhau, con đi được qua bên đó mới làm lụng được,
nuôi mấy em chứ Lượng còn nhỏ, biết làm gì nơi xứ người!
- Thế chú lấy vợ khi nào?
- Anh Quảng đi, tụi em về ở với chị
Thương dưới miền Tây. Vợ em là cháu của anh Thục, chồng chị Thương.
Gần sáng, hai anh
em định chợp mắt một lát để ngày mai lên câu lạc bộ nhiếp ảnh dăng ký cho tôi
học chụp hình. Tôi nhắm mắt thì nghe Lượng lâm râm một mình:
- Em nói gì vậy?
- Không, em cầu nguyện, từ khi anh Quảng
vượt biên, đêm nào em cũng đọc kinh, giờ thành quen, tối nào không đọc, cứ trằn
trọc…khó ngủ!
Sáng sớm. Lượng dậy trước tôi, lục tìm
một lúc rồi đưa cho tôi hai cuốn Kiến Thức Phổ Thông, hai số bào chủ đề về
nhiếp ảnh. Hai anh em đến cửa hàng giải khát Thanh Niên. Lượng mua phiếu hai ly
cà phê, tiêu chuẩn kèm cho hai ly là một gói thuốc Hải Đảo. Tất cả là hai đồng.
Chừng bảy giờ rưởi, chúng tôi đến Câu lạc bộ. Học viên đăng ký chỉ cần có Chứng
minh thư và đóng mười hai đồng cho một khóa ba tháng. Lượng không cho tôi đóng
tiền:
- Anh giữ lại mà tiêu vặt, để em đóng.
Tôi mua tại quầy sách ở cổng một tập vở
dày và một cây bút. Lượng dắt xe ra, nói với tôi:
- Có mấy ông thầy giỏi lắm. Em hồi đó nhờ
thầy Tôn Lập. Vài bữa em giới thiệu với anh. Ông dạy Chân Dung và Hòa chất, tráng
rọi ảnh. Nhà cũng gần nhà mình…
Tôi vào học nghề Chụp hình như thế, một nghề
mà từ trước tôi chưa bao giờ nghĩ đến, sẻ là nghề gắn bó với tôi suốt hai mươi
sáu năm. Nuôi sống bản thân rồi cả gia đình, bốn đứa con...cho đến khi không
thể theo nghề được nửa!
oOo
(Còn tiếp Phần II: Khốn khổ phim Liên Xô ! )
https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=1060788823901832988#editor/target=post;postID=8155893793862771328;onPublishedMenu=allposts;onClosedMenu=allposts;postNum=0;src=postname
https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=1060788823901832988#editor/target=post;postID=8155893793862771328;onPublishedMenu=allposts;onClosedMenu=allposts;postNum=0;src=postname
Sài
gòn 02 tháng 4, năm 2017.
Trạch An-Trần Hữu Hội
-
vạn sự khởi đầu nan mà
Trả lờiXóa